Urlop ojcowski i opiekuńczy. Co się zmieniło w prawie pracy w 2023 r.?

Urlop ojcowski

W Polsce instytucja urlopu ojcowskiego istnieje od 2010r. Zgodnie z art. 182³§1 kp przysługuje on pracownikom- ojcom wychowującym dziecko niezależnie od ich ogólnego stażu pracy czy okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Wymiar urlopu wynosi do 2 tygodni. Zgodnie z art. 182³1¹ kp urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Powyższe regulacje pozostały niezmienione. Natomiast wskutek nowelizacji Kodeksu pracy uległy zmianie art. 182³§1 pkt 1 kp., który wskazywał górny limit wiekowy dziecka, w którym mógł zostać udzielony urlop ojcowski.

W poprzednim brzmieniu art. 182³§1 pkt 1 kp pracownik miał uprawnienia do urlopu ojcowskiego do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia albo do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Nowe brzmienie cytowanego przepisu przewiduje uprawnienie do urlopu ojcowskiego wyłącznie do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia albo do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Podobnie jak w przypadku innych rodzajów urlopów ustawodawca w art. 182³§2 kp wprowadził możliwość wnioskowania o urlop ojcowski także w formie elektronicznej.

Urlop opiekuńczy

Zupełna nowością, która została wprowadzona do Kodeksu pracy jest stworzenie instytucji urlopu opiekuńczego (art. 173¹§1 kp). Zgodnie z brzmieniem tego przepisu pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Urlop opiekuńczy może być wykorzystany jednorazowo lub w częściach. Zgodnie z art. 173¹§3 k.p urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Osobami dla których pracownik może wykorzystać urlop opiekuńczy są członkowie jego rodziny lub osoby wspólnie z nim zamieszkujące. Za członka rodziny uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka pracownika. Pracownik może także wystąpić o urlop opiekuńczy z poza w/wskazanego kręgu rodzinnego, ale w tym wypadku warunkiem jest wspólne zamieszkiwanie w tym samym gospodarstwie domowym.

Podkreślić jednak należy, że skorzystanie z urlopu opiekuńczego musi być uzasadnione koniecznością zapewnienia opieki lub wsparcia osobom określonym w art. 173¹§1 kp. , które tego wymagają z poważnych względów medycznych. Niemniej jednak ustawodawca nie wprowadził regulacji, które nakładałyby na pracownika obowiązek przedkładania jakichkolwiek dokumentów czy też zaświadczeń lekarskich, które miałyby udowadniać potrzebę wystąpienia przez niego o taką formę urlopu. W sytuacji wnioskowania o urlop opiekuńczy wystarczy, aby pracownik określił we wniosku przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osoby wymienionej w art. 173¹§1 kp.

Podobnie jak w innych rodzajach urlopów wniosek może zostać złożony w postaci papierowej lub elektronicznej z tym zastrzeżeniem, ze termin złożenia wniosku nie może być krótszy niż 1 dzień przez rozpoczęciem korzystania z urlopu opiekuńczego.

Urlop opiekuńczy jest bezpłatny, jednak wlicza się on do okresu zatrudnienia.

Pracownik korzystający w urlopu opiekuńczego będzie podlegał także ochronie stosunku pracy od momentu złożenia wniosku o udzielenie urlopu w przewidzianym przepisami terminie, czyli na dzień przed jego rozpoczęciem. W związku z tym pracodawca nie będzie mógł takiemu pracownikowi wypowiedzieć (z wyjątkiem ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy) ani rozwiązać z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia, chyba że zachodzą okoliczności uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy tego pracownika i reprezentująca go zakładowa organizacja związkowa wyrazi na to zgodę.

Zarówno zmiany w urlopie ojcowskim jak i wprowadzenie urlopu opiekuńczego są to w dalszym ciągu realizacją zapisów dyrektywy 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi miedzy życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów tzw. Dyrektywie „work-life balance”. Jednym z głównych założeń niniejszej dyrektywie (o czym była mowa w poprzednich artykułach z tej serii) jest promowanie odpowiedniej równowagi między zobowiązaniami rodzinnymi a zawodowymi.