Prawo budowlane: Odpowiedzialność pracodawcy za naruszanie zasad BHP na budowie

Zasady odpowiedzialności za szkody i uchybienia wynikłe na terenie budowy

Niniejszy artykuł jest pierwszym z cyklu artykułów dotyczących zagadnień związanych z zasadami bezpieczeństwa na budowie, których rozwinięcie będzie się pojawiać w kolejnych częściach. Opisywany temat jest bowiem istotny i przykuwający uwagę nie tylko z perspektywy prawnej. Uwadze nie powinno umykać bowiem, że w pierwszym półroczu 2022 roku poszkodowanych w wypadkach na budowie zostało 1581 osób. W ich wyniku śmierć poniosło 21 pracowników (dla porównania rok temu było 1584 poszkodowanych w wypadkach i 19 ofiar śmiertelnych).

Rozważania należy rozpocząć od przedstawienia zasad odpowiedzialności za szkody i uchybienia wynikłe na terenie budowy. Zgodnie z treścią art. 652 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93), jeżeli wykonawca przejął protokolarnie od inwestora teren budowy, ponosi on aż do chwili oddania obiektu odpowiedzialność na zasadach ogólnych za szkody wynikłe na tym terenie. Potwierdza to również orzecznictwo, w tym także Sąd Apelacyjny w Warszawie, który w wyroku z dnia 2 marca 2006 r. (I ACa 977/2005) uznał, że odpowiedzialność za sposób prowadzenia robót budowlanych (w tym za zabezpieczenie terenu budowy przed osobami nieupoważnionymi) ponosi wykonawca robót a nie inwestor.

Rolę generalnego wykonawcy pełni najczęściej przedsiębiorstwo budowlane, któremu dany inwestor zleca wykonanie inwestycji. To właśnie on, pełni wówczas rolę pracodawcy dla podwykonawców i osób zatrudnionych na budowie.

Odpowiedzialność pracodawcy – zapewnienie warunków BHP

Pracodawca (przedsiębiorca) przed wejściem na plac budowy w celu realizacji inwestycji (lub jej fragmentu) powinien jednak uzgodnić z kierownikiem budowy wszelkie sprawy z zakresu BHP, realizując tym obowiązek podjęcia działań prewencyjnych. Obowiązki kierownika budowy w zakresie BHP określa natomiast art. 22 pkt 3a i 3b ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. 1994 Nr 89 poz. 414). Z tych przepisów wynika, że to kierownik budowy jest odpowiedzialny za prawidłowe koordynowanie prac stąd to on powinien egzekwować na przykład – stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że w zakresie odpowiedzialności za zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie ma znaczenia posiadanie statusu pracownika (zatrudnienie na podstawie umowy o pracę) a jedynie fakt pracy na terenie zakładu, w siedzibie pracodawcy lub w miejscu przez niego wyznaczonym – np. na placu budowy (art. 207 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141).

Zgodnie z art. 304 § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 k.p., pięciu grupom osób: wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (§ 1), osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą (§ 1), uczniom i studentom (§ 2)8 i osobom postronnym, niebiorącym udziału w procesie pracy (§ 4). Osobną grupę stanowią żołnierze w czynnej służbie wojskowej oraz przebywający w zakładach karnych i zakładach poprawczych (§ 5).

Nieprzestrzeganie przepisów BHP – co za to grozi?

Nieprzestrzeganie przepisów BHP jest wykroczeniem, zagrożonym karą grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Ta odpowiedzialność została przewidziana w art. 283 § 1. k.p. Ten przepis mówi również, że sprawcą tak określonego wykroczenia może być:

– każda osoba, która jest odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy (pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu, pracownik służby BHP), albo

– osoba, która kieruje pracownikami (kierownik wyodrębnionej komórki organizacyjnej, osoba sprawująca funkcję brygadzisty lub inna związana z zarządzaniem zespołem pracowniczym – zakres ich obowiązków wyczerpująco reguluje art. 212 k.p.) lub innymi osobami fizycznymi (np. wykonawcami umów zlecenia, o dzieło albo samodzielnie prowadzącymi działalność gospodarczą przedsiębiorcami).

Zgodnie bowiem z art. 207 § 3 k.p. pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami (lub innymi osobami fizycznymi) zobowiązani są znać przepisy oraz zasady BHP.

Na terenie budowy dochodzi do wypadku – co dalej?

Jeśli na terenie budowy dochodzi do wypadku – powinien on być zawsze zbadany i opisany w protokole powypadkowym, zawierającym ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. W dokumencie tym przedstawione zostają m.in. zeznania świadków i stwierdzenie czy poszkodowany pracownik przyczynił się do wypadku itd.

W sytuacji, kiedy poszkodowany wskutek wypadku utracił zdolność do pracy lub zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość – na postawie art. 444 § 2 k.c. może wystąpić o rentę.

Zgodnie z powołanym przepisem – poszkodowany może żądać od zobowiązanego (np. pracodawcy, który nie zapewnił pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) naprawienia szkody poprzez wypłatę odpowiedniej renty, tj:

renty wyrównawczej, która polega na rekompensacie i wyrównaniu uszczerbku, doznanego w wyniku uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Czas trwania takiej renty nie jest z góry określony, chyba, że istnieje możliwość z góry określić termin ustania następstw doznanej szkody. Renta, o której mowa ma charakter odszkodowawczy. Renta ma na celu wyrównanie rzeczywistego i adekwatnego do sytuacji poszkodowanego uszczerbku majątkowego i uzupełnia system rekompensaty utraty zdolności do pracy zarobkowej;

renty, z tytułu zwiększenia się potrzeb poszkodowanego – która związana jest z koniecznością pokrywania zwiększonych kosztów utrzymania, będących następstwem zdarzenia szkodzącego (wypadku) np. koszty związane z zapewnieniem opieki, dostosowaniem warunków mieszkaniowych do dysfunkcji występujących u poszkodowanego itp.;

renty z tytułu zmniejszenia się widoków powodzenia na przyszłość – która znajduje swoje uzasadnienie, wówczas gdy wskutek uszczerbku na zdrowiu poszkodowany pracownik zostaje pozbawiony szans np. na osiągnięcie sukcesu zawodowego, ponieważ utracił zdolność fizyczną.

Jak wynika z powyższego artykułu, niestosowanie się do szeregu przepisów regulujących zakres obowiązków mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa na budowie – rodzi odpowiedzialność pracodawcy (przy czym w omawianym kontekście to pojęcie pozostaje rozszerzone) na gruncie prawa cywilnego i karnego. W dalszych częściach cyklu, zostaną omówione również pozostałe płaszczyzny odpowiedzialności, na gruncie kolejnych przepisów prawa.